Is chemisch ontwormen nog wel van deze tijd?

Natuurlijk ontwormen met kruiden bij de koe

 

Jarenlang werkten wormmiddelen heel goed tegen besmettingen met maagdarmwormen. Maar de wormen blijken steeds meer resistentie tegen deze middelen op te bouwen (1). Om de chemische ontwormmiddelen efficiënter en doelmatiger in te kunnen zetten zijn deze sinds 2008 alleen nog maar verkrijgbaar op recept (2), het liefst na het uitvoeren van een mestonderzoek. Verder blijkt dat wormmiddelen na uitscheiding in de mest een schadelijk effect hebben op de mestfauna. Na behandeling met wormmiddelen blijken in de mest van de dieren veel minder insecten voor te komen. Ook komen residuen terecht in de bodem en het water waar ze lang aanwezig blijven. Het ontwormen zal dus anders moeten en kan ook anders (3).

Tekst: Karin Lamers-Branje

 

Holistische aanpak

Natuurlijk ontwormen vraagt om een holistische aanpak welke er van uit gaat dat een klacht of ziekte meerdere kanten heeft die aangepakt moeten worden. Deze aanpak vraagt om goed weide-management, gezonde voeding, ondersteuning van het immuun- en spijsverteringsstelsel, stress-management en het voeren van kruiden met een anthelmintische werking. Dit totaalpakket helpt het maagdarmstelsel zo onaantrekkelijk mogelijk te maken voor wormen. Natuurlijk ontwormen is dus niet enkel een kwestie van anthelmintische kruiden toedienen maar vraagt om een totale aanpak (4).

 Preventieve maatregelen

Om de kans op een ernstige wormbesmetting te verkleinen kunnen preventieve maatregelen genomen worden. Het is belangrijk dat de dieren in goede conditie zijn en/of immuniteit hebben opgebouwd waardoor ze minder snel ziek worden van de wormen.  Tegen zowel maagdarm- als tegen longwormen kunnen koeien immuniteit opbouwen. Maar als kalveren te intensief worden ontwormd blijft de immuniteits-ontwikkeling achter en blijven ze gevoelig voor wormbesmettingen. Grazen op schone weilanden en op tijd omweiden van jongvee zorgt ook voor minder kans op besmetting van wormen. Ervaring met jaarrond extensief begrazen heeft laten zien dat ontwormen bij deze dieren alleen in uitzonderlijke gevallen nodig is (3).

 Zelfmedicatie

Hebben dieren in het wild dan geen last van ernstige wormbesmet-tingen? Dieren in het wild zijn niet vrij van wormen, maar vertonen zelden symptomen die horen bij een flinke worm-besmetting. Het gedrag van het wilde dier voorkomt dat het immuunsysteem, dat de wormen in bedwang moet houden, overbelast wordt. De dieren proberen, door hun rondtrekkende bestaan, de besmette plekken te vermijden waar ze gemest hebben. Vervolgens breken in een gezond ecosysteem de mestkevers in korte tijd de mest af en werken deze onder de aarde.

In de natuur komen veel planten voor met een anthelmintische werking. De aantrekkingskracht en ook de verdraagzaamheid van deze planten lijkt vooral beperkt tot de zieke dieren. Gezonde dieren mijden dergelijke planten wanneer zij voor de keuze worden gesteld.

Op landbouwbedrijven zijn dieren ernstig beperkt in de mogelijkheden om op natuurlijke wijze tot een gedrag te komen van vermijden, preventie en curatieve zelfmedicatie. In de moderne veehouderij wordt zelfmedicatie haast onmogelijk gemaakt: te veel dieren bij elkaar en geen mogelijkheid zelf het dieet aan te passen. Bovendien worden weilanden vaak tegen (on)kruid bespoten. Maar wanneer dieren zelf buiten kunnen grazen op weilanden die rijk zijn aan kruiden, zijn de mogelijkheden tot zelfmedicatie groter (5).

 Anthelmintische kruiden

Kruiden in grasland krijgen steeds meer de aandacht door hun positieve bijdrage aan de gezondheid van de koeien (6). Van diverse kruiden, met name van smalle weegbree, cichorei, rolklaver en esparcette is door onderzoek vastgesteld dat zij een anthelmintische werking hebben (7). Deze kruiden bevatten polyfenolen, waaronder tannines, die een negatief effect hebben op maagdarmwormen. Tannine, looizuur dus, vormt een slijmlaagje aan de binnenkant van de darmwand waardoor wormen zich moeilijk kunnen hechten (1). Kalveren die geïnfecteerd waren met lebmaagwormen, lieten meer dan 60% afname in wormen zien wanneer ze met ingekuilde cichorei gevoerd werden (7).

Hoewel harde medische claims niet altijd te vinden zijn, boeken boeren soms geweldige resultaten met kruiden. Maria Groot, dierenarts en onderzoeker bij Wageningen Food Safety Research stelt in een artikel in de ‘Wageningenworld’ dat door het stimuleren tot verminderd gebruik van wormmiddelen de kruiden en andere natuurlijke middelen een steeds belangrijkere rol gaan spelen in de moderne veehouderij (8).

In Nieuw-Zeeland zijn veel onderzoeken gedaan met smalle weegbree en cichorei en deze kruiden worden daar volop ingezaaid als voedergewas. Het blijkt uit onderzoek dat deze “antiworm” planten diep wortelen en daardoor zelfs na een droge periode zorgen voor veel opbrengst in gewas. Met deze kruiden kun je dus beter inspelen op klimaatschommelingen (1). In de praktijk blijkt ook dat hoe groter de biodiversiteit van het grasland is, hoe minder wormen er zijn (9). Het is dus heel interessant om gebruik te maken van deze kruiden omdat ze als voedergewas ingezet kunnen worden. Dit is wellicht de eenvoudigste en goedkoopste manier om fytotherapie in het bedrijf te integreren (10).

 

“Kan wel zeggen dat het prima werkt!”

De Groote Voort uit Lunteren is zo’n bedrijf dat geheel ontwormmiddel vrij  boert. Sinds 2008 wordt er geen enkele pink of koe meer ontwormd met chemische middelen. Dit is mogelijk door de natuurlijke kruiden die de koeien bijgevoerd krijgen. De Groote Voort maakt gebruik van een mix van ongeveer 40 soorten kruiden, waaronder 15 kruiden met een antiparasitaire werking, de Daslook is hiervan de belangrijkste. “Je moet het zo zien; de kruiden werken in op de lever en andere organen en hebben dit als neveneffect. Kan wel zeggen dat het prima werkt!” aldus Jan Dirk van de Voort. De dieren maken wel een besmetting door en gaan dus hoesten, maar zijn er niet ziek van en groeien ook goed door. De besmetting vindt plaats bij de jonge dieren. Als ze gekalfd hebben zijn ze immuun voor wormen. De dieren hebben onbeperkt de beschikking over de kruiden, wanneer zij er behoefte aan hebben kunnen ze de kruiden naar behoeven opnemen uit een bak in de wei of stal. Tevens grazen de dieren op kruidenrijke graslanden.

De Groote Voort

Plaats: Lunteren

Bedrijf: 93 Jerseykoeien en bijbehorend jongvee, verkoop Remeker kaas.

Website: www.remeker.nl

 

Monique van Riel

Ik stel Monique de vraag wat haar stappenplan en advies zou zijn als een boerenbedrijf van de chemische wormmiddelen af wil. Volgens Monique is het van belang dat het hele bedrijf bekeken wordt: alle koeien, de voeding, de huisvesting en een gedeelte van het land. De conditie van de koeien moet bepaald worden, wat is hun sterke kant en wat hun zwakke plek? Kloppen de mineralen en krijgen ze genoeg variatie in de basis kruiden? Is de basis van de koeien niet in orde, dan moet deze eerst aangepakt worden door middel van advies, kruiden doorzaaien of meer kruiden aanbieden aan het voerhek of in zelfselectie bakken. De kruiden om de basis aan te vullen en weer een balans te creëren krijgen de koeien gedurende ongeveer drie tot zes maanden.

Dan ga je kijken wat voor parasieten en symptomen er zijn. Hebben ze last van longworm dan adviseert Monique gebruik te maken van Brede Weegbree in combinatie met pompoenpit. Als ze teveel last hebben van maagdarmwormen dan maak je gebruik van de krachtige Smalle Weegbree en pompoenpit. Soms moeten deze mixen gebalanceerd worden met andere kruiden. Dit is afhankelijk van de rest van de voeding. Bij leverbot ga je na het afkalven kruiden geven die de lever en galblaas goed ondersteunen in reiniging en herstel. Kruiden om te ontwormen geef je zes weken in het voor- en najaar. Chemisch ontwormen is dan eigenlijk niet meer nodig.

Monique van Riel

Veterinair natuurgeneeskundige, docent Fytotherapie en Aromatherapie aan de Silverlinde.

Bedrijf: Manawe, gericht op advies, onderzoek en educatie over natuurlijke mogelijkheden.

 

 Foto: proeftuinveenweiden.nl

Conclusie

Vele onderzoeken laten zien dat het mogelijk is om met kruiden op een natuurlijke manier koeien te ontwormen. Op welke manier je

dat doet verschilt. Of je pakt het op de reguliere manier aan en voert anthelmintische kruiden om de wormen te verdrijven of je pakt het holistischer aan. Wanneer je niet op een holistische manier werkt lijkt het me dat de wormbesmetting snel weer toeneemt want je doet niets aan het immuunsysteem van het dier. Wanneer je kijkt naar het totaalplaatje en de basis aanpakt zodat het dier in balans is en een goed werkend immuunsysteem heeft, dan is het dier ook minder bevattelijk voor wormen. Het is dan zelf beter in staat om de wormen te

bestrijden. Zorg voor een grote diversiteit aan kruiden in het weiland zodat er ruimte is voor zelfmedicatie en zorg voor een uitgekiend weidemanagement  en zo min mogelijk stress. Dan gaan de

koeien goed voorbereid de wei in en lopen ze zo weinig mogelijk kans op een wormbesmetting. Dan zou je eventueel na het weideseizoen kunnen starten met het geven van de anthelmintische kruiden wanneer ze dat toch nodig hebben.

 

 

Literatuurlijst

 

  1. Engelen, Jacques. Kruiden weren wormen. Pure Graze. [Online] 2016. [Citaat van: 6 Mei 2021.] https://puregraze.com/wp-content/uploads/2019/06/Schaap_10_11-2016_LR-PDF-12-samengevoegd.pdf.
  2. Hendriks, Arno. Regel ontworming bij wet. Levende Have. [Online] 6 Februari 2012. [Citaat van: 6 Mei 2021.] https://www.levendehave.nl/artikelen/harm-ploeger-regel-ontworming-bij-wet.
  3. Lommen, Joost, Boeke, Sara en Rougoor, Carin. Neveneffecten van wormmiddelen bij vee in (natuur) gebieden. clm.nl. [Online] Mei 2019. [Citaat van: 6 Mei 2021.] https://www.clm.nl/uploads/nieuws-pdfs/Neveneffecten-wormenmiddelen_DEF.pdf.
  4. Gloudemans, Marianne. Je paard chemisch of natuurlijk ontwormen? Natuurlijkpaarden.nl. [Online] 3 Mei 2019. [Citaat van: 6 Mei 2021.] https://natuurlijkpaarden.nl/chemisch-of-natuurlijk-ontwormen/.
  5. Baars, Erik; Baars, Ton; Asseldonk van, Tedje; Bruin de, Anja; Ellinger, Liesbeth. Deskstudie homeopathie en fytotherapie in de biologische veehouderij. Louis Bolk. [Online] 2002. [Citaat van: 6 Mei 2021.] www.louisbolk.org/downloads/1302.pdf.
  6. Wagenaar, Jan Paul, Eekeren van, Nick en Wit de, Jan. Over de multifunctionele rol van kruiden in de kringloop van een melkvbedrijf. Wageningen ur. [Online] 2017. [Citaat van: 6 Mei 2021.] https://edepot.wur.nl/426189.
  7. Wagenaar, Jan Paul; Wit de, Jan; Hospers-Brands, Monique; Cuijpers, Willemijn; Eekeren van, Nick. Van gepeperd naar gekruid grasland. Louis Bolk. [Online] 2017. [Citaat van: 6 Mei 2021.] www.louisbolk.org/downloads/3258.pdf.
  8. Wolkers, Hans. Kruiden verdringen antibiotica. Wageningen.ur. [Online] [Citaat van: 6 Mei 2021.] www.wageningenur.nl/gezonde-veehouderij.
  9. Groot, Maria; Kleijer-Ligtenberg, Gerdien; Asseldonk van, Tedje; Hansma, Hanneke. Stalboekje Melkvee 2016. Wageningen ur. [Online] 2016. [Citaat van: 6 Mei 2021.] file:///D:/system/Downloads/8412101198_RIKI_%20Stalboekje%20Melkvee_2016_LR_web%20(3).pdf.
  10. Kempen, I. Alternatief bestrijden van wormbesmettingen bij biologisch vee. Proefbedrijf.be. [Online] 2010. [Citaat van: 6 Mei 2021.] www.edepot.wur.nl/221764.